Yên Trị những nét khái quát.

Xã Yên Trị là nằm ở phía nam huyện Ý Yên, có diện tích đất tự nhiên là 1206.51 ha, cách trung tâm huyện 15 km.với 3 bề được bao bọc bởi con sông Đáy; 9/10 thôn, xóm ( Tướng Loát, Hạc Bổng, Xóm Giữa, xóm Giáo, xóm Bến, Trại Bến, Trại Trong, xóm Trong, Ngọc Chấn, Vĩnh Trị), nằm trong bối ngoài đê về mùa nước Yên Trị giống như một bán đảo lớn. Phía đông và bắc giáp xã Yên Đồng, Yên Khang; Tây và Nam là sông Đáy làm ranh giới tự nhiên với các xã Khánh Phú, Khánh cư, Khánh Hải thuộc huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình. Xã Yên Trị có hệ thống đê Đại Hà đi qua dài 2.7 km, tuyến đê bối ven sông Đáy dài trên 9km.

Bản đồ vệ  tinh - xã Yên Tri, Ý Yên, Nam Định

 Bản sắc văn hoá làng quê nơi đây là sự kết tinh của lối sống, phong tục, tập quán, thể hiện đậm nét qua hệ thống di sản văn hoá vật thể, phi vật thể phong phú, đa dạng. Trải qua hàng trăm năm lịch sử cùng với sự lắng đọng của thời gian, những giá trị văn hoá truyền thống ở Yên Trị vẫn đang được các thế hệ người dân quê hương kế thừa, gìn giữ và phát huy trong cuộc sống hiện đại.

Hiện nay, tổng dân số toàn xã : 14.494 nhân khẩu, với 3.944 hộ gia đình. Đảng bộ xã Yên Trị có 10 chi bộ thôn xóm, 5 chi bộ sự nghiệp với 331 đảng viên, 1 HTX SXKD dịch vụ nông nghiệp.

Là vùng đồng bằng chiêm chũng được hình thành trên trầm tích sa bồi, nên đời sống người dân Yên Trị trước kia rất khó khăn. Cùng với Phật giáo, tín ngưỡng thờ nhân thần, thành hoàng làng, thần hộ mệnh luôn được người dân coi trọng với mong muốn mưa thuận, gió hoà, mùa màng tốt tươi. Yên Trị có trên 30% dân số là đồng bào Công giáo. Trên địa bàn xã có hàng chục di tích gồm: đền, đình, chùa, miếu được xây dựng trong các triều đại nhà Lê, Trần, Nguyễn gắn với các địa danh từng là thái ấp, điền trang của các vua, tướng thời Hậu Trần như: Tướng Loát, Ngọc Chấn, Thôi Ngôi, Hạc Bổng, Vĩnh Trị. Xã có 2 di tích lịch sử - văn hoá được xếp hạng cấp quốc gia là đền Tướng Loát và đền Ngọc Chấn. Hàng năm, lễ hội tại các di tích này đều được tổ chức quy mô lớn. Hội của hai làng tuy khác nhau về không gian và các nghi thức đón rước nhưng đều được tổ chức vào mùa xuân. Đền Ngọc Chấn là di tích nằm ẩn mình dưới bóng cây cổ thụ trong một khuôn viên rộng rãi, thoáng đãng, xa khu dân cư.

Đền thờ Đặng Dung - thôn Ngọc Chấn, xã Yên Trị

Đền thờ Đặng Dung - danh tướng thời Hậu Trần. Ông không chỉ là một vị tướng tài ba, quả cảm có công đánh đuổi giặc Minh xâm lược mà còn quan tâm đến đời sống nhân dân, giúp dân đắp đê ngăn lũ, bảo vệ nhà cửa, mùa màng. Với công lao to lớn đó, dân làng Ngọc Chấn đã lập sinh từ thờ Đặng Dung ngay khi ông còn sống để ghi nhớ công ơn. Sau khi tướng quân Đặng Dung qua đời, dân làng đã lập đền thờ phụng bày tỏ lòng thành kính ngưỡng vọng. Trải qua hàng trăm năm, nét đẹp văn hoá làng Ngọc Chấn vẫn được dân làng gìn giữ, phát huy qua các kỳ lễ hội tại đền vào các dịp tết Nguyên đán, tết Đoan ngọ. Cứ vào tháng 3 âm lịch hàng năm, dân làng Ngọc Chấn lại tưng bừng mở hội. Trong ngày hội làng, ngoài tế Thánh còn diễn ra nhiều nghi thức tế, lễ trang trọng như: tế Sắc nhật, tế Tân cốc, tế Mộc dục, tế Yên vị, tế Thượng điền (tạ thần nông), lễ Tán đàn, lễ Kì yên - Kì phúc cùng nhiều trò chơi dân gian truyền thống. Trong đó nổi tiếng và có ý nghĩa nhất là cuộc thi bơi chải được tổ chức từ 3 đến 5 năm một lần diễn lại tích “Thuỷ chiến” của Tướng quân Đặng Dung trên sông Đáy. Đúng ngày chính kị (12-3 âm lịch) dân làng Ngọc Chấn cùng dân chài lưới khắp nơi kéo về bãi bơi dự hội. Làng Ngọc Chấn chia làm hai đội bơi thôn Thượng và thôn Hạ. Mỗi đội có 19 người, gồm 16 người bơi, 1 người chấp hiệu, 1 người cầm lái và 1 người tát nước. Thuyền bơi làm bằng gỗ dổi có chiều dài 15m, rộng 1,2m, phân thành 8 phách. Trước khi thi đấu, hai đội bơi ăn mặc chỉnh tề, vai vác dầm bơi, đi hàng đôi làm lễ tế Thánh. Khi làm lễ, một hồi kèn vang lên, hai thuyền bơi lao nhanh xuống dòng nước trong âm thanh rộn rã của tiếng trống. Trong cuộc đua, dưới thuyền mọi người tập trung chú ý theo sự chỉ huy của người lái, trên bờ người xem cổ vũ nồng nhiệt thúc đẩy sự quyết tâm của các tay chèo. Cứ như thế cuộc đua diễn ra 3 vòng, mỗi vòng 2km. Kết thúc cuộc đua là lễ trao giải động viên tinh thần các đội bơi.

Đền Tướng Loát  xã Yên Trị

Đền Tướng Loát là di tích thờ Chu sư Đại tướng Ngô Quý Duật thời Trần Quý Khoáng (Hậu Trần) có công đánh giặc Minh (đầu thế kỷ XV) và khai phá đất hoang ven sông Đáy lập nên làng Tướng Loát và các làng phụ cận. Hiện nay, làng còn lưu lại nhiều dấu vết liên quan đến việc khẩn hoang, lập làng với các địa danh cổ như: vườn Dinh, cánh đồng Bồng Sâu, Đồng Đìa, mả Vua, mả Thánh, mả Cha, mả Bùng, mả Cả. Hàng năm, cứ từ ngày mồng 6 đến hết ngày mồng 10 tháng Giêng, làng Tướng Loát tổ chức lễ hội truyền thống. Ngày mồng 6 vào hội, dân làng tổ chức lễ cơm mới, đọc văn tế cầu mong mùa màng bội thu, cuộc sống no đủ. Ngày mồng 7 rước sắc thần ở từ đường ra đền, các phe, giáp tế lễ và tổ chức lễ Yến lão các cụ cao niên trong làng. Ngày mồng 8 kỷ niệm ngày mất của Chu sư Đại tướng Ngô Quý Duật. Ngoài các nghi lễ tế Thần, nhân dân còn tổ chức các trò chơi dân gian như: vật cầu - diễn lại sự tích tranh cướp đầu giặc... Ngoài ra còn các lễ hội; Làng hạc, Lễ hội Tứ thôn ( Xóm Giữa, xóm Bến, Trại Bến, xóm Trong), đền Bòng vào tháng giêng và tháng 3 âm lịch,các lễ hội làng truyền thống ở Yên Trị tuy chỉ diễn ra với quy mô vừa, đều có chung đặc điểm là nghi lễ cầu mùa và các trò chơi dân gian mang đậm sắc thái của cư dân nông nghiệp lúa nước vùng đồng bằng Bắc Bộ, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, gửi gắm ước mơ về một cuộc sống thanh bình, no đủ, đồng thời động viên nhân dân hăng say lao động, sản xuất.

Nhà thờ Vĩnh Trị

Bên cạnh các lễ hội làng truyền thống đặc sắc Yên Trị còn có xứ Vĩnh Trị là một trong những xứ có đông đồng bào công giáo trực thuộc giáo phận Hà Nội nên ngày Lễ Noel là một ngày hội lớn của không chỉ đồng bào công giáo mà cả vùng. Ngoài ra, vùng đất Yên Trị còn là địa danh nổi tiếng của huyện Ý Yên về truyền thống hiếu học. Trên vùng đất khoa cử này, việc học hành được nhân dân đặc biệt coi trọng, trở thành nét đẹp văn hoá của mỗi gia đình, dòng họ, làng xã. Nơi đây đã sản sinh ra nhiều nhân tài qua các triều đại phong kiến Việt Nam. Thời nhà Lê, xã có 4 người đỗ Tiến sĩ. Đó là các ông: Vũ Công Huý Bình, Vũ Công Huý Tiệp, làng Hạc Bổng đỗ Đệ nhị giáp Tiến sĩ; Vũ Công Xuyên, Vũ Công Thế Bá, làng Thôi Ngôi đỗ Đệ tam giáp Tiến sĩ. Mỗi gia đình, dòng họ đều có những đóng góp to lớn cho đất nước qua các thời kỳ với nhiều chiến công trong các cuộc chiến tranh chống quân xâm lược như; dòng ho Vũ, họ Trần, họ Nguyễn, họ Đỗ... Như mạch nguồn chảy mãi, ngày nay, các con cháu đời sau trong các thôn làng, gia đình văn hoá, dòng họ hiếu học ở Yên Trị vẫn đang tiếp nối, phát huy truyền thống cha ông, viết tiếp những trang vàng của quê hương. Nhiều gia đình, dòng họ đã biên soạn, bổ sung gia phả; chung tay bảo tồn, tôn tạo di tích; đề cao truyền thống văn hoá gia đình, dòng tộc: kính trọng người già, coi trọng kinh nghiệm, nề nếp gia phong hiếu nghĩa, tinh thần tương thân tương ái, đoàn kết cộng đồng, xây dựng và thực hiện quy ước, hương ước; nâng cao vai trò, trách nhiệm của mỗi thành viên trong gia đình đối với sự phát triển của địa phương, đất nước. Trong các cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ và chiến tranh bảo về Tổ quốc xã Yên Trị đã có nhiều đóng góp về cả sức người, sức của cho tiền tuyến góp phần giải phóng dân tộc thống nhất đất nước. Năm 2005 xã Yên Trị vinh dự được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân”.

Những năm gần đây, nhân dân Yên Trị đã chủ động chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi bằng các loại cây, con giống cho năng suất, chất lượng cao. Cùng với tập trung phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, xã Yên Trị đã chú trọng phát triển kinh doanh, dịch vụ, các hoạt động sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp nhằm giải quyết việc làm, thu nhập cho lao động địa phương. Trên địa bàn xã hiện có 14 công ty, 7 doanh nghiệp đều phát triển ngành nghề may mặc, đã tạo việc làm và thu nhập ổn định cho trên 4.000 lao động trong và ngoài xã, góp phần đáp ứng nhu cầu về tỷ lệ lao động trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp, thương mại và dịch vụ trên địa bàn xã ngày càng tăng, tỷ lệ lao động trong ngành nông nghiệp giảm xuống dưới 30%. Từ sự phát triển kinh tế, tỷ lệ hộ nghèo của xã Yên Trị đã giảm nhanh, thu nhập bình quân đầu người trên địa bàn xã nhờ đó cũng tăng cao. Năm 2017 Yên Trị được UBND tỉnh Nam Định công nhận là xã đạt chuẩn Nông thôn mới, giao thông đi lại thuận tiện, các công trình phúc lợi được quan tâm xây dựng; Trạm y tế giữ vững trạm chuẩn Quốc gia, trường mầm non, trường tiểu học đạt chuẩn mức độ 2, trường THCS được đầu tư nâng cấp.

Trưởng tiểu học Yên Trị

Đầu năm 2021, xã Yên Trị đã có 5 thôn, xóm gồm: thôn Tướng Loát, thôn Hạc Bổng, Xóm Giữa, Xóm Bến, Trại Bến, đăng ký phấn đấu xây dựng đạt chuẩn thôn, xóm NTM kiểu mẫu. Ngay sau khi triển khai, 5 thôn đã tích cực động viên nhân dân đóng góp, kêu gọi các nhà hảo tâm bê tông hóa và xây dựng rãnh thoát nước đảm bảo vệ sinh môi trường 100% các tuyến đường giao thông thôn, xóm, dong ngõ; cứng hóa đường trục chính nội đồng. 5 thôn, xóm đều giữ vững danh hiệu “thôn, xóm văn hóa”, tỷ lệ hộ gia đình đạt tiêu chuẩn văn hóa 3 năm gần nhất đều đạt trên 90%. Nhà văn hóa thôn có từ 150 chỗ ngồi trở lên. Nhân dân 5 thôn, xóm đã tích cực thực hiện tốt các chủ chương của Đảng, chính sách và pháp luật của nhà nước, thi đua lao động sản xuất nông nghiệp, ngành nghề, phát triển kinh tế, nâng cao đời sống cả về vật chất và tinh thần. Đến tháng 5 năm 2022 đã được UBND huyện Ý Yên công nhận 5 thôn đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Năm 2022 Yên Trị quyết tâm phấn đấu sẽ hoàn thành mục tiêu xây dựng xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 5 thôn còn lại đạt tiêu chuẩn NTM kiểu mẫu.

Qua văn hoá truyền thống phát triển cùng với các giá trị hiện đại. Việc giữ gìn nét đẹp văn hóa làng trong quá trình đô thị hóa nông thôn ở Yên Trị đã phát huy nội lực của các tầng lớp nhân dân trong phát triển kinh tế, tăng cường tình làng nghĩa xóm, cùng nhau xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.

VT -VH